Dołęga

W rozległym, płaskim krajobrazie, w widłach Wisły i Dunajca rozciągają się zabudowania wsi Dołęga. Na północnym jej krańcu, przy drodze na Zaborów, otoczony drzewami i poprzedzony kolistym gazonem stoi dwór: bielone ściany, wysoki, gontowy dach, a od frontu ganek obrośnięty dzikim winem. Pierwsze wzmianki o Dołędze pochodzą z 2 poł. XVII w. z akt wizytacji pobliskiej parafii Szczurowa. Do 1782 r. wieś należała do posiadłości biskupstwa krakowskiego. Po kasacie dóbr kościelnych, dokonanej przez władze zaborcze, Dołęga została zakupiona na licytacji przez prywatnych właścicieli. Około 1820 r. powstał tutaj pierwszy dwór. Należał on do Bratkowskich, z córką których ożenił się Julian Pikuziński. Jego syn, Teofil zginął w czasie rabacji chłopskiej (1846 r.), w trakcie nieudanego ataku na Tarnów. Natomiast sam Dwór został zrabowany przez okolicznych chłopów, głównie rekrutujących się z sąsiedniego Zaborowa. Dołęgę odziedziczyła siostra Teofila, Marianna, która wraz z mężem Aleksandrem Güntherem zamieszkiwała w istniejącym do dzisiaj dworku. Majątek przekazywany był zawsze w linii żeńskiej, dlatego nazwiska właścicieli Dołęgi wciąż się zmieniały. Po II wojnie światowej Dołęga uniknęła parcelacji i pozostała w rękach Jadwigi z Wolskich Tumidajskiej, która odziedziczyła ją po przodkach. W latach 70. Jadwiga Tumidajska przekazała dwór na rzecz państwa, z przeznaczeniem na muzeum. Po wykonaniu niezbędnych prac remontowych dwór otwarto w 1981 r., jako Oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Jego gospodarzami są Irena i Władysław Konieczni. Parterowy dwór zbudowany został z modrzewia, na planie podkowy. Ściany są tynkowane i bielone, a wysoki dwuspadowy dach pokrywa gont. Na osi elewacji frontowej znajduje się drewniany ganek o dwóch kolumienkach. Główny trakt dworu pełnił rolę reprezentacyjną, a skrzydła stanowiły prywatną przestrzeń gospodarzy. W trakcie frontowym mieści się jadalnia, salon i gabinet. Salon urządzony jest meblami z końca XIX w. Znajduje się tutaj także fortepian należący niegdyś do właścicieli dworu. Na ścianach zobaczyć można fotografie Marii Pikuzińskiej-Güntherowej i jej męża Aleksandra oraz pisarza Ignacego Maciejowskiego (“Sewera”), który poprzez małżeństwo z Marią Güntherówną stał się właścicielem Dołęgi. Z jadalni, gdzie znajduje się dębowy kredens, stół i szafka z końca XIX w. prowadzi wyjście na ganek. Narożny gabinet wyposażony XIX-wiecznym kompletem mebli z orzecha, mieści pamiątki związane z powstaniem styczniowym i rabacją chłopską; jest tutaj m.in. obraz J. Lorenowicza przedstawiający wydarzenia z 1846 r. Z gabinetu można przejść do pokoju prof. Michała Siedleckiego (ożenionego z córką właścicieli dworu, Ireną Wolską), wybitnego biologa i podróżnika, który często bywał w Dołędze. Ostatni pokój ekspozycji (już w skrzydle wschodnim), czyli sypialnię Jadwigi Tumidajskiej urządzoną secesyjnymi meblami, zdobią podarowane jej przez Jana Bartosińskiego obrazy autorstwa Stanisława Wyspiańskiego.

Zaborów

Najstarszym obiektem architektury jest tutaj pochodząca z 1830 dzwonnica. Stała ona kiedyś przy kościele zbudowanym mniej więcej w tym okresie. Budowę nowego kościoła parafialnego (wzniesionego na miejscu wcześniej istniejącego) ukończono w 1950 roku. Na cmentarzu parafialnym znajduje się kaplica ufundowana przez Aleksandra Güntera. Warto dodać, że w niej właśnie spoczywa Ignacy Maciejowski (Sewer). Uwagę zwraca wybudowany w 1930 roku Dom Ludowy, wzniesiony przy wydatnej pomocy Klubu Zborowian w Chicago. Spełniał on zwłaszcza w okresie międzywojennym – ważną dla wsi funkcję, jako miejsce integrujące mieszkańców, a przed wszystkim jako ośrodek upowszechniania kultury. Jednym z inicjatorów budowy Domu Ludowego był urodzony w Zaborowie Jędrzej Cierniak. Na frontowej ścianie budynku znajduje się tablica pamiątkowa z jego popiersiem wmurowana w 1986 roku, w stulecie urodzin. Nieopodal Domu Ludowego zwraca uwagę piękny, neobarokowy pałacyk. Ten okazały, piętrowy budynek wzniesiony na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego stulecia, należał do zamieszkującej w Zaborowie rodzin Dąbskich. W ostatnich latach zostały wykonane w nim niezbędne prace konserwatorskie.

Strzelce Wielkie

Kościół św. Sebastiana w Strzelcach Wielkich pochodzi z lat 1784-85, ale osada istniała tutaj już w XI w, a w protokole powizytacyjnym z 1618 r. widnieje wzmianka, że tutejszy kościół położony jest nad Wisłą (obecny staw koło kościoła jest zapewne wiślanym starorzeczem). Obecna świątynia jest jednonawowa, konstrukcji zrębowej. Dach dwukalenicowy zwieńczono wieżyczką z barokową latarnią. Drewniana dzwonnica z izbicą przy kościele (XVIII-XIX w.) ma konstrukcję słupową i przykryta jest dachem namiotowym. Wewnątrz znajdują się pozorne sklepienia kolebkowe. Większość wyposażenia – ołtarze, ambona, kamienna chrzcielnica – pochodzi z XVIII w. W późnobarokowym ołtarzu głównym widnieje obraz przedstawiający patrona świątyni: Pojmanie św. Sebastiana. Na zasłonie umieszczono barokowy obraz Matki Boskiej Szkaplerznej z XVII w. Obrazy w rokokowych ołtarzach bocznych przedstawiają: Św. Józefa (XVIII i XIX w) oraz Serce Jezusa z 1953 r., malowane przez A. Chyłę. We wsi znajduje się też XIX-wieczny dworek szlachecki.

Uście Solne

Zabudowa w Uściu Solnym z 2. poł. XIX i XX w. znajuje się m.in. w pobliżu rynku. Zachowały się tam drewniane, zrębowe domy nakryte dachami dwu- lub czterospadowymi, dwu- lub trzyizbowe. Do budynków gospodarczych wchodzących w skład zagród należały również stodoły stojące wzdłuż zewnętrznych ulic gospodarczych, których interesujący zespół zachował się do dziś. Budynki te mają konstrukcję szkieletową, o ścianach plecionych z wikliny i czterospadowych dachach krytych strzechą. W tutejszym barokowo-klasycystycznym kościele z l. poł. XIX w. zachowało się wyposażenie z XVIII-XIX w.